Zbiory Muzeum Narodowego w Warszawie to zarówno wielkoformatowe obrazy olejne, rzeźby i średniowieczne ołtarze, jak i – ukryte w bocznym, nastrojowym pokoiku Galerii Sztuki XIX Wieku – niewielkie, urocze skarby. Gabinet miniatur mieści bogaty zbiór małych portretów z podobiznami ludzi żyjących przed wiekami. Noszono je przy sobie, aby przywołać obraz ważnej osoby, tak jak my dziś nosimy fotografie najbliższych.

Wśród nich jedna zwraca szczególną uwagę. Na kanapie siedzi zażywna kobieta w rokokowej sukni. Trzyma na kolanach dziecko i… okłada je po pupie rózgą. W tle widać drugą rózgę, zatkniętą za ramę lustra i gotową do użycia. Kilka dziewcząt wyszywa przy stoliku. Na podłodze leżą dziecięce zabawki.

Czyżby ktoś pragnął zachować w pamięci kary wymierzane w dzieciństwie przez mamę? Niezupełnie. Kobieta karcąca dziecko to jedna z najważniejszych kobiet XVIII-wiecznej Europy – Maria Teresa Habsburg, królowa Czech i Węgier, cesarzowa Austrii, która wstąpiła na tron w wieku dwudziestu trzech lat. Przez całe swoje panowanie uczyniła z Austrii mocarstwo, toczyła wojny, brała udział w dwóch rozbiorach Polski. Urodziła i wychowała szesnaścioro dzieci. Była znana z tego, że każdą ze swych życiowych ról traktowała bardzo poważnie. Dzieci trzymała krótko, dbając o każdy aspekt ich wychowania. Znane są jej listy, w których szczegółowo pouczała arcyksiężniczki, jak mają się ubierać, jeść, a nawet modlić. Zalecała im spanie na leżących na ziemi siennikach, przy otwartych oknach (nawet zimą!), by kształtować ich odporność i charakter. Pamiętajmy, że chodziło o austriackie arcyksiężniczki, narzeczone królów Europy! Czy dlatego na obrazku karci jedną z córek? Nie. Miniatura ma zupełnie inne przesłanie. Maria Teresa we własnych oczach uosabiała ideał oświeconego władcy. Chciała być mądrą i troskliwą matką zarówno dla swoich dzieci, jak i poddanych. Uważała, że do jej obowiązków należało odpowiednie wychowanie ludu, czasem wbrew jego woli. Miniatura miała być symbolem tej osobliwej, surowej opieki.

Tekst: Aleksandra Kresowska-Pawlak, Dział Edukacji Muzeum Narodowego w Warszawie
Miniatura: Autor nieznany, Cesarzowa Maria Teresa z dziećmi, 1750 r., gwasz, kość słoniowa

„Sztuka patrzenia” to cykl, który przygotowujemy we współpracy z Muzeum Narodowym w Warszawie. Co miesiąc opublikujemy jeden obraz ze zbiorów MNW i opowiemy jego historię.

Muzeum Narodowe w Warszawie
Aleje Jerozolimskie 3
Warszawa
www.mnw.art.pl